James Bond: the company

James Bond begon in 1953 als een romanfiguur van Ian Fleming, maar groeide in de decennia daarna uit tot een wereldmerk met een complexe zakelijke infrastructuur. Het is een verhaal over creatie en organisatie: hoe een literaire held veranderde in een zorgvuldig beheerd merk, gedragen door producenten, studio’s en uiteindelijk ook techbedrijven.

Ian Fleming verkoopt de rechten (1953–1964)

In 1953 verscheen Casino Royale, Flemings eerste Bond‑roman. Hij schreef in totaal twaalf romans en twee verhalenbundels. Al vroeg verkocht Fleming filmrechten: in de jaren vijftig gingen de rechten op Casino Royale naar de Amerikaanse producent Gregory Ratoff, later naar Charles K. Feldman. In 1961 verkocht Fleming de filmrechten op de overige romans aan Albert R. Broccoli en Harry Saltzman. Zij richtten op om de films te maken en om de rechten en handelsmerken te beheren.
Kort voor zijn dood in 1964 verkocht Fleming zijn meerderheidsbelang in zijn uitgeversmaatschappij Glidrose Productions aan Booker McConnell, vooral om fiscale redenen. Daarmee ontstond een dubbele structuur: de filmrechten lagen bij EON/Danjaq en de literaire rechten bij Glidrose.

De literaire Bond

De literaire rechten op James Bond worden sinds de jaren zestig beheerd door Ian Fleming Publications (IFP), de opvolger van Glidrose. Deze uitgeverij bewaakt de nalatenschap van Fleming, geeft zijn romans opnieuw uit en beheert de vertaalrechten. Daarnaast commissioneert IFP nieuwe Bond‑boeken door andere auteurs, de zogenaamde continuation novels. Zo blijft Bond ook in de literatuur levend, los van de filmfranchise.

De ontbrekende rechten

Niet alle rechten lagen meteen bij EON. Casino Royale werd in 1967 door Feldman verfilmd als parodie, buiten EON om. Pas in de jaren negentig kocht Danjaq de rechten terug, waardoor in 2006 de officiële verfilming met Daniel Craig mogelijk werd.
Thunderball kende een ander conflict. Fleming had samen met Kevin McClory een scenario ontwikkeld, dat hij later zonder toestemming als roman uitgaf. McClory kreeg via de rechter filmrechten en produceerde in 1965 samen met EON de film Thunderball. In 1983 maakte hij zelfs een concurrerende Bondfilm: Never Say Never Again. Pas in 1997 kocht Danjaq de resterende McClory‑rechten, waarmee de franchise eindelijk volledig onder één dak kwam.

Broccoli en Saltzman (1962–1975)

Met Dr. No (1962) begon de filmreeks. Broccoli en Saltzman bouwden een vast creatief team en legden de basis voor de herkenbare stijl van Bond. Hun samenwerking leverde klassiekers op als From Russia with Love (1963) en Goldfinger (1964). Toen Saltzman in 1975 zijn aandeel in Danjaq verkocht aan United Artists, kreeg een grote studio voor het eerst directe invloed op de eigendomsstructuur. Een situatie waar in 1986 een einde kwam toen Albert en Dana Broccoli de belang van United Artists in Danjaq kocht en Danjaq volledig in handen kwam van de familie Broccoli.

Wie doet wat: producent, studio en distributeur

De productie van een Bondfilm is altijd een samenspel van drie partijen.

• De producent

  EON Productions is de creatieve kern: zij bepalen de scripts, de regisseurs, de casting en de toon van de films.

• De studio

  MGM (en sinds 2022 Amazon MGM Studios) is de financier en zakelijke partner. Het bedrijf beheert de rechten, stelt budgetten beschikbaar en sluit deals.

• De distributeur

  De distributeur zorgt dat de films wereldwijd in de bioscoop komen. United Artists was decennialang de vaste distributeur, later nam MGM dit over. In de jaren 2000 kwam Sony/Columbia erbij, en voor No Time to Die (2021) deed Universal de internationale distributie.

Zo ontstaat een driehoek: EON maakt, MGM/Amazon financiert en beheert, en de distributeurs brengen Bond naar het publiek.

EON en de studio’s: distributie en macht (1975–2006)

Vanaf 1975 verzorgde United Artists de distributie van de films. Na de overname van United Artists door MGM in 1981, nam deze de distributie over. In de jaren 2000 trad Sony/Columbia toe als co‑financier en distributeur, onder meer bij Casino Royale (2006) en Quantum of Solace (2008).

De Broccoli‑dynastie (1995–heden)

Na het overlijden van Cubby Broccoli in 1996 namen Barbara Broccoli en Michael G. Wilson de leiding. Hun eerste grote wapenfeit was GoldenEye (1995), waarmee de reeks nieuw elan kreeg. Sindsdien bewaken zij de creatieve koers en combineren zij traditie met modernisering, onder meer in de Daniel Craig‑films (2006–2021).

Pinewood Studios: de vaste thuisbasis

Hoewel EON de producent is, heeft het geen eigen studiofaciliteit. Sinds Dr. No (1962) worden de films vrijwel standaard opgenomen in Pinewood Studios in Buckinghamshire. Pinewood levert de stages, backlots en technische expertise. Voor EON is Pinewood een verlengstuk van de eigen organisatie geworden. Dit blijkt wel wanneer EON in 1976 voor de The spy who loved me de 007 stage bouwt op het terrein van Pinewood. Destijds was dit de grootste soundstage ter wereld. In 2022 werd een nieuwe soundstage vernoemd naar Sean Connery, als erkenning van de decennialange band.

Amazon MGM Studios en de nieuwe fase (2021–2025)

In 2021 kondigde Amazon de overname van MGM aan, inclusief de Bond‑catalogus. In 2022 werd de deal afgerond. Daarmee kreeg Amazon toegang tot de distributierechten, maar de creatieve zeggenschap bleef bij EON/Danjaq.
In 2025 volgde een nieuwe wending: Amazon MGM Studios betaalde circa 1 miljard dollar om van Barbara Broccoli en Michael G. Wilson een deel van de creatieve zeggenschap over te nemen. Voor het eerst in zestig jaar lag de creatieve koers van Bond niet meer uitsluitend in handen van de Broccoli‑dynastie. Daarmee krijgt Amazon de ruimte om Bond uit te bouwen tot een bredere franchise, inclusief mogelijke spin‑offs en series. Laten we hopen dat dit goed gaat.Mail de redactie